اوتو پرتسلپرتسل، اوتو، خاورشناس آلمانی و محقق در پژوهشهای قرآنی است. ۱ - معرفی پرتسلپرتسل در ۳۱ فروردین ۱۲۷۲/ ۲۰ آوریل ۱۸۹۳ چشم به جهان گشود. وی آخرین حلقه از سلسله محققان آلمانی بود که بازنگری و انتشار چاپ دوم تاریخ قرآنتئودور نولدکه را یکی پس از دیگری، به عهده گرفتند. ۱.۱ - تحصیلات و تخصص آغازین پرتسلتحصیلات و تخصص آغازین پرتسل در الهیات و کلام مسیحی بود، چنانکه هم در نخستین رساله دکتری خود (۱۳۰۵ش/ ۱۹۲۶) و هم در رساله دکتری دوم برای احراز صلاحیت استادی (۱۳۰۷ش/ ۱۹۲۸) به بررسی معضلات موجود در تورات سبعینی، یعنی مهمترین و کهنترین ترجمه یونانی عهدعتیق پرداخته و همچنین در نوشته ای دیگر درباره تلفظ واژه‌ها و نامهای عبری به زبان یونانی بر پایه خط یونانی تحقیق کرده است. پرتسل در رشته الهیات شاگرد هومل بود و گذشته از زبانهای عبری و سریانی، به بیش‌تر گویشهای سامی از اکدی گرفته تا حبشی پرداخت، زبان قبطی و مصری را از اشپیگل برگ و زبان ترکی و فارسی را از زوسهایم آموخت. ۱.۲ - پرتسل شیفته زبان عربیدر میان این زبانها از همه بیش‌تر شیفته زبان عربی شد و با جدیتی روزافزون به فراگرفتن آن پرداخت. اما شکوفایی کار او در این زمینه، در حقیقت با شاگردی وی نزد بِرگِشترسر، که از ۱۳۰۵ش/ ۱۹۲۶ استاد کرسی خاورشناسی در مونیخ بود، آغاز شد. برگشترسر که با جلب موافقت و حمایت مالی فرهنگستان علوم بایرن، برنامه ای برای تصحیح و نشر کتب اصلی قرائات قرآن پایه ریزی کرده بود، علاقه اوتو پرتسل را به پژوهش در این زمینه جلب کرد. پرتسل در اجرای همین برنامه در ۱۳۰۷ش/ ۱۹۲۸ به استانبول سفر کرد و به تهیه نسخ آثار عمده در این زمینه از ابوعمروعثمان بن سعید دانی پرداخت و آن‌ها را در سلسله انتشارات بیبلیوتکا اسلامیکا منتشر کرد: ۱) کتاب التیسیر فی القرائات السبع (۱۹۳۰)؛ ۲) کتاب المقنع فی رسم مصاحف الامصار مع کتاب النقط (دو اثر از ابوعمرو دانی در یک مجلد؛ ۱۹۳۳). ۱.۳ - پرتسل رییس فرهنگستان علوم بایرنبا انتشار این دو اثر، تقریباً مسیر آینده پژوهشهای پرتسل تعیین گردید، و او رسماً به عنوان شاگرد و همکار برگشترسر در پژوهشهای قرآنی شناخته شد. پس از مرگ ناگهانی برگشترسر در ۱۳۱۲ ش/ ۱۹۳۳ فرهنگستان علوم بایرن ادامه برنامه پژوهشهای قرآنی او را به پرتسل واگذار کرد، و دانشگاه مونیخ نیز سرپرستی کرسی خاورشناسی خالی شده را بدو سپرد. پرتسل در ۱۳۱۳ش/ ۱۹۳۴ به مقام استادیاری دانشگاه مونیخ رسید و در پاییز ۱۳۱۴ش/ ۱۹۳۵ جانشین رسمی برگشترسر در کرسی دانشگاه مونیخ شد و در ۱۳۱۶ش/ ۱۹۳۷ به عضویت فرهنگستان علوم بایرن درآمد. پرتسل از ۱۳۱۳ش/ ۱۹۳۴ برای دست یافتن به گنجینه های نسخ خطی سفرهای متعددی به پاریس، مادرید (اسکوریال) و نیز مهمترین کتابخانه های شمال افریقا، استانبول، دمشق و قاهره کرد و هر بار حجم بزرگی از رونوشت کتب خطی را با خود همراه آورد و با آن شالوده اصلی آرشیو قرآن دانشگاه مونیخ را ریخت، اما اجل مهلت بهره برداری از آن را بدو نداد. ۱.۴ - فعالیتهای پرتسلپرتسل از کارهای ناتمام برگشترسر در زمینه پژوهشهای قرآنی، گذشته از بازنگری تاریخ قرآن نولدکه، کار تصحیح و نشر جلد دوم غایة النهایة فی طبقات القراء ابن جزری را نیز در ۱۳۱۴ ش/ ۱۹۳۵ و فهرست آن را در ۱۳۱۶ش/ ۱۹۳۷ به پایان رساند. ۱.۵ - تلاش پرتسل درعلم کلام اسلامیپرتسل در کنار پژوهشهای قرآنی، به علم کلام اسلامی نیز پرداخت و مقاله ای با عنوان «نظریه ذره در دوران اولیه اسلام» با تکیه بر کتاب مقالات الاسلامیین اشعری نوشت که بتازگی به کوشش هلموت ریتر تصحیح و منتشر شده بود. پرتسل در این مقاله چنین نتیجه می‌گیرد که نظریه اثرپذیری علم کلام از فلسفه یونانی مبالغه آمیز و حتی بی پایه است. آخرین اثر پرتسل در زمینه کلام اسلامی دارای عنوان «صفات خداوند نزد متکلمان متقدم اسلام» است که در ( گزارش نشست فرهنگستان علوم بایرن ) (دفتر ۴، ۱۹۴۰) منتشر شده و در آن از نظریات متکلمان پیش از اشعری در زمینه مباحث عقلی کلام انتقاد کرده است. پرتسل متن فارسی «الرد علی الاباحیة» نوشته غزالی را نیز تصحیح و به پیوست ترجمه آلمانی منتشر کرد. اهمیت این کار در آن است که این کتاب، پس از کیمیای سعادت، دومین اثر غزالی به زبان فارسی است. ۱.۶ - پایان کارنامه علمی پرتسلآتش جنگ جهانی دوم، کارنامه علمی پرتسل را در اوج شکوفایی آن متوقف کرد؛ او در اواخر ۱۳۱۸ش/ پایان ۱۹۳۹ به خدمت فراخوانده شد و با درجه افسری نیروی هوایی به جبهه اعزام گردید و سرانجام در ۶ آبان ۱۳۲۰/ ۲۸ اکتبر ۱۹۴۱ بر اثر سقوط هواپیما، در ۴۸ سالگی کشته شد. فهرست کامل آثار پرتسل را آنتون اشپیتالر در یادنامه او آورده است. ۲ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «پرتسل»، شماره۲۶۸۴. رده‌های این صفحه : تراجم | خاور شناسان
|